Весна Филиповска, секретар на Македонското научно здружение за аутизам, специјален едукатор и рехабилитатор по вокација, чија посветеност и труд се вградени во работата на здружението веќе седум години.
Преку својата професионална експертиза и несебична ангажираност, таа придонесува кон реализација на значајни проекти и иницијативи кои ја унапредуваат поддршката за лицата со аутизам и нивните семејства.
Таа ги претстави „Проектните активности на МНЗА во последните години“, прикажувајќи ја динамиката, предизвиците и успесите на здружението во изминатите години. Погледнете го видеото.
M-p Розалија Бошковски, член на МНЗА и претставник од Министерството за образование и наука на свеченоста по повод 25 години МНЗА говореше на тема: „Инклузија во практиката: поддршка на ученици со аутизам во основното образование“. Настанот се одржа во свечената сала на Филозофскиот факултет во Скопје на 22 мај 2025 година со почеток во 13:30 часот. Проследете го нејзиното 9 минутно излагање.
Лицата со аутизам често имаат различни когнитивни стилови и начини на учење. Некои имаат изразена визуелна меморија, други се фокусираат на детали, а трети имаат силни аналитички способности. Многу од нив учат преку структурирани рутини, визуелни помагала и практични активности.
Лицата со аутизам учат и размислуваат на начини кои можат значително да се разликуваат од невротипичните лица, поради уникатните карактеристики на нивната невролошка структура. Иако секое лице со аутизам е индивидуално, постојат некои општи обрасци во начинот на кој тие обработуваат информации, учат и размислуваат, вклучувајќи ги следните аспекти:
Обработка на информации
Детално-ориентирано размислување: Многу лица со аутизам имаат тенденција да се фокусираат на детали наместо на целокупната слика („гешталт“). Ова често се нарекува „локална“ наспроти „глобална“ обработка. На пример, тие можат да забележат мали детали во околината или да се фокусираат на специфични аспекти на задачата.
Визуелно размислување: Некои лица со аутизам размислуваат во слики или визуелни обрасци, наместо во зборови. Ова може да доведе до силни способности за визуелно-просторна обработка, како што е запомнување на сложени шеми или мапи.
Линеарно или конкретно размислување: Абстрактните концепти или метафорите може да бидат предизвик за некои, бидејќи тие често размислуваат на конкретен, буквален начин.
Начин на учење
Силни страни во учењето:
Меморија за факти и детали: Многу лица со аутизам имаат извонредна меморија за специфични информации, особено во области од интерес (на пр., факти за возови, математика, музика).
Систематски пристап: Тие често учат добро преку структурирани и предвидливи методи, како што се рутини, визуелни распореди или јасни инструкции.
Силни интереси: Интензивниот фокус на одредени теми може да ги направи експерти во тие области, што може да се искористи за учење нови вештини.
Предизвици во учењето:
Социјално учење: Учењето преку социјална интеракција или набљудување на другите може да биде потешко поради предизвици во разбирањето на социјалните знаци.
Флексибилност: Промените во рутините или неочекуваните задачи можат да бидат предизвик, што влијае на учењето во динамични средини.
Сензорна преоптовареност: Пречувствителноста на звуци, светлина или други стимуланси може да го попречи фокусот за време на учењето.
Когнитивни стилови
Хиперфокус: Лицата со аутизам често можат да се фокусираат интензивно на задача или тема што ги интересира, понекогаш исклучувајќи други надворешни стимуланси.
Шаблон-базирано размислување: Многумина се одлични во препознавање на шаблони, што може да ги направи исклучително добри во области како математика, програмирање или музика.
Егзекутивни функции: Некои лица може да имаат предизвици со планирање, организирање или управување со времето, што може да влијае на учењето и извршувањето на сложени задачи.
Сензорна обработка
Лицата со аутизам често имаат уникатен начин на обработка на сензорните информации. На пример, тие можат да бидат пречувствителни (хиперсензитивни) или недоволно чувствителни (хипосензитивни) на звуци, светлина, текстури или мириси. Ова влијае на начинот на кој тие учат, бидејќи сензорната средина може да го олесни или попречи процесот на учење.
Комуникација и учење
Невербална или алтернативна комуникација: Некои лица со аутизам се невербални или користат алтернативни начини на комуникација (на пр., пишување, гестови, уреди за комуникација). Ова може да влијае на начинот на кој тие учат во традиционалните образовни системи.
Социјални предизвици: Тешкотиите во разбирањето на социјалните норми или невербалните знаци можат да го направат учењето во група или преку социјална интеракција покомплицирано.
Индивидуални разлики
Бидејќи аутизмот е спектар, начинот на учење и размислување варира значително. Некои лица може да бидат невербални и да имаат потреба од интензивна поддршка, додека други можат да бидат високо вербални и независни. Клучно е да се пристапи кон секое лице индивидуално, земајќи ги предвид нивните силни страни и потреби.
Поддршка за учење
За да се олесни учењето кај лицата со аутизам, често се користат:
Визуелни помагала: Дијаграми, распореди и слики можат да помогнат во структурирањето на информациите.
Структурирана средина: Предвидливите рутини и јасните инструкции го олеснуваат учењето.
Индивидуализирани пристапи: Прилагодувањето на наставните методи на специфичните интереси и потреби на лицето е клучно.
Сензорна поддршка: Создавање на средина со намалени сензорни стимуланси (на пр., тивка училница) може да го подобри фокусот.
Почитуван декан на Филозофскиот факултет проф. д-р Оливер Бакрески, почитуван продекан проф. д-р Огнен Спасовски, ценети членови на МНЗА, драги гости, родители, деца со аутизам, студенти и пријатели на Македонското научно здружение за аутизам,
Дами и господа,
Денес сме овде заедно, обединети од нашата заедничка визија и посветеност, за да одбележиме значаен јубилеј – 25 години постоење на нашето здружение. Создадени на крајот на минатиот милениум, успешно чекориме во новиот милениум! Четврт век исполнет со напорна работа, несебична поддршка и трајни заложби за подобрување на животот на лицата со аутизам и нивните семејства.
Во текот на овие години, Македонското научно здружение за аутизам прерасна во силен сојузник на институциите, организациите и професионалците кои се борат за подобра инклузија, образование и поддршка за лицата со аутизам. Ние, членовите, изградивме заедница заснована на разбирање, почит и солидарност.
Почетоците беа скромни, но исполнети со голема решителност за успех. Еден мајски ден, заедно со професорите Спироски и Ајдински (за жал веќе покоен), ја инициравме идејата за основање на здружението. Наскоро ни се придружија доцентите Василевска и Копачев, а здружението официјално го регистриравме во тогашниот Основен суд 1 во Скопје. Основачкото собрание, кое се одржа на 22 мај 2000 година на Медицинскиот факултет, собра 15-тина колеги и колешки од Институтот за дефектологија и Институтот за имунобиологија и хумана генетика. Од тогаш па наваму, ова здружение растеше, се развиваше и надминуваше бројни предизвици, но секогаш остануваше доследно на својата мисија.
На овој свечен ден, 22 мај, сакам да упатам искрена благодарност до сите вас – членовите, поддржувачите, волонтерите – кои несебично го вложивте својот труд, знаење и љубов за да го направиме здружението она што е денес. Вашата посветеност и хуманост се најголемата инспирација за сите нас!
Во текот на овие 25 години, нашето здружение постигна бројни значајни достигнувања:
Со цел да се подигне свеста и знаењето за аутизмот, нашето здружение организираше едукативни активности кои вклучуваа домашни и меѓународни експерти. Имено, бевме организатори или соорганизатори на 6 семинари и симпозиуми во земјата и странство, 5 меѓународни конференции кај нас и надвор од Македонија, организиравме три трибини за Даун синдром со колеги од Хрватска, десетина работилници, а во последните пет години организиравме околу 50 вебинари со светски експерти во областа на аутизмот, како и со наши професионалци. Остварени се студиски посети во Полска, Естонија, Холандија, Англија, Германија, Србија, Хрватска и други држави. МНЗА во моментот е соиздавач на списанието Journal of Health and Rehabilitation Sciences, чиј што издавач е Универзитетот Alma Mater Europaea од Словенија, а во минатото беше и соиздавач на други две списанија.
Долго време на факултетот или во приватните центри нудевме бесплатни дијагностички услуги и совети за третман на децата со аутизам и нивните семејства.
Залагајќи се за правата на децата со аутизам, успеавме да обезбедиме подобри услови за инклузивно образование во училиштата и редовните наставни програми.
МНЗА учествуваше во 20 научни истражувања и проекти главно меѓународни, кои придонесоа за подобро разбирање и поддршка на лицата со аутизам.
Во време на трите пандемиски години дававме онлајн поддршка преку советување, емотивна поддршка и информации за правата и услугите достапни за лицата со аутизам.
Редовно укажувавме за потребата од вработување на возрасните лица кај надлежните авторитети преку иницијативи кои помагаат на лицата со аутизам да најдат работа.
Залагајќи се за правата на децата со аутизам, успеавме да обезбедиме подобри услови за инклузивно образование во училиштата и редовните наставни програми.
Секој човек со аутизам е единствен, со свои способности, потреби и начини на изразување. Тие ни носат нови перспективи, збогатувајќи ја нашата заедница со нивната посебност, таленти и неисцрпна енергија.
Македонското научно здружение за аутизам има незаменлива улога во поддршката на оваа популација. Нашата посветеност, труд и љубов кон лицата со аутизам придонесоа за значајни промени во македонското општество.
Благодарение на МНЗА, многу семејства ја добиваат неопходната помош и поддршка. Здружението ја подигнува свеста за аутизмот, промовирајќи разбирање, прифаќање и емпатија. Преку едукација и истражувања, се подобруваат условите за живот на лицата со аутизам, помагајќи им да ги развијат своите потенцијали и да ја најдат својата улога во општеството.
Нашите активности не само што нудат директна поддршка на лицата со аутизам и нивните семејства, туку ја поттикнуваат заедницата да се обедини и да стане поинклузивна. Создаваме средини каде што разликите се слават, каде што секоја индивидуа е вреднувана и разбрана.
МНЗА е столб на надеж и промена, доказ дека љубовта, разбирањето и заедничката работа можат да го направат светот подобро место за сите. Нашата посветеност е од непроценливо значење за општеството, а нашиот труд покажува дека заедно можеме да изградиме инклузивна и поддржувачка средина.
Аутизмот е глобален предизвик, кој бара внимателност, емпатија и поддршка од сите нас. Но, преку посветеност, разбирање и заедничка акција, можеме да создадеме подобар и поправеден свет за лицата со аутизам и нивните семејства. Постојат значителни предизвици што ги носи оваа состојба, како што се:
Рано дијагностицирање и интервенција: Во многу земји, дијагностицирањето на аутизмот доцни, што може да го ограничи пристапот до рана интервенција и поддршка. Сметаме дека овде направивме прогрес во однос на состојбата пред 2000 година.
Пристап до едукација: Образовните системи во многу земји не се адаптирани за потребите на децата со аутизам, што значи дека тие не добиваат квалитетна и инклузивна едукација. На ова поле авторитетите од нашата држава мора да работат уште многу.
Свест и разбирање: И покрај напорите за подигнување на свеста, постојат многу стереотипи и предрасуди за луѓето со аутизам. Ова може да доведе до социјална изолација и неразбирање.
Пристап до здравствена нега: Многу лица со аутизам и нивните семејства немаат пристап до неопходната здравствена и психолошка нега и поддршка.
Правна заштита: Во многу земји, лицата со аутизам немаат соодветна правна заштита и поддршка за нивните права и интереси.
Светската здравствена организација и други меѓународни организации активно работат на подигнување на свеста, подобрување на условите и промовирање на прифаќањето на лицата со аутизам во општеството.
Еден од значајните чекори во оваа мисија беше одлуката на Обединетите нации да го прогласат 2 април за Меѓународен ден за подигнување на свеста за аутизмот, поттикнувајќи глобално разбирање и поддршка. Македонското научно здружение за аутизам со гордост беше пионер во Македонија, чествувајќи го овој ден уште во 2011 година, само четири години по неговото официјално прогласување.
Во три наврати организиравме големи манифестации, а заедно со група родители имавме чест да бидеме примени од поранешниот Претседател на Републиката, д-р Ѓорге Иванов. Овие моменти беа важен сигнал дека аутизмот е прашање кое заслужува внимание, грижа и посветеност од целото општество.
Глобалната заедница мора да работи заедно, градејќи поинклузивно, поподдржувачко и поправедно општество за сите. Иако предизвиците се големи, секој чекор напред носи значајно подобрување во животот на милиони луѓе ширум светот.
Дозволете ми на крајот, со длабока почит и искрена благодарност, да им се заблагодарам на основачите и на сите членови—и минати и сегашни—кои со својата несебична посветеност го изградија ова здружение во она што е денес.
Особена благодарност упатувам до Филозофскиот факултет во Скопје, нашиот дом и силен поддржувач низ годините, како и до родителите и семејствата на лицата со аутизам во Македонија, кои веруваа во нас и продолжуваат да ја градат оваа заедница со својата доверба и поддршка.
Голема благодарност заслужуваат МЦМС, Министерството за финансии, Министерството за образование и наука, кои во почетокот ни помогнаа со финансирање на значајни проекти, како и нашите партнери од земјите на ЕУ и Европската комисија, кои со својата поддршка го овозможија нашето активно учество во меѓународни проекти, каде и денес играме значајна улога.
Неизмерно сме благодарни на сите донатори и поддржувачи, чии имиња ќе бидат истакнати во делот за доделување на благодарници, како и на м-р Ирена Стојановска, Теа Петрушева, м-р Фики Гаспар, Весна Филиповска, м-р Розалија Бошковски, Стојан Андонов и на студентките од Институтот за специјална едукација и рехабилитација, кои со својата ангажираност и посветеност го поддржаа организациски овој денешен свечен настан.
Оваа прослава не би била возможна без вас—без вашата посветеност, љубов и безусловна поддршка. Ви благодарам што сте дел од оваа приказна и што заедно продолжуваме да градиме подобро, поправедно и поинклузивно општество!
Нека оваа прослава ни биде потсетник дека нашата борба за подобар и поправеден свет за лицата со аутизам не застанува тука. Да продолжиме заедно да се залагаме за позитивни промени и да создадеме уште поголеми успеси во годините што доаѓаат!
МНЗА ви подготви кус водич за аутизмот во зрелата возраст и што треба да се стори за овие лица во Македонија. Водичот може да се симне од следниот ЛИНК.
Ви подготвивме водич како да постапувате ако се посомневате дека вашето дете има аутистичен спектар на нарушување (АСН).
1. Следете го развојот на детето
Обрнете внимание на следниве знаци (особено во првите 2 години):
Недостаток на контакт со очи;
Не реагира на повик на неговото име;
Одбивање физички контакт или гушкање;
Доцнење во говорот и комуникацијата;
Повторувачки движења (раце, нишање);
Избегнување социјална интеракција;
Прекумерна или никаква чувствителност на звуци, светлина, допир, мирис, вкус и др.
Не мора да ги има сите овие знаци за да биде АСН (може само некои).
2. Разговарајте со педијатарот
Изнесете ги вашите грижи конкретно: „Го викам, а не се врти…“, „Не кажува ниедна реченица“, „Се изолира од другите деца“, „Не ме гледа во очи квалитетно“.
Побарајте упат за понатамошна евалуација.
3. Побарајте проценка од стручни лица
Контактирајте со:
Детски психијатар (на пр. во Заводот за ментално здравје „Младост“ – Скопје)
ГАСПАР центар консултации и прегледи кај проф. д-р Владимир Трајковски со закажување на телефон 071-375-700.
4. Не чекајте дијагноза за да започнете со стимулација
Работете дома на говор, комуникација и интеракција преку игри;
Воспоставете рутина и визуелна поддршка (слики, табли со знаци);
Побарајте помош од логопед или дефектолог, дури и пред официјална дијагноза;
Читајте стручна литература: книги, брошури, научни трудови и сл.
5. Запишете ги промените и однесувањето
Водете дневник со одредени ситуации и реакции на детето;
Овој материјал ќе им помогне на стручњаците да направат подобра проценка.
6. Побарајте поддршка
Разговарајте со други родители (на пр. преку МНЗА, ФБ групи или други родителски здруженија);
Не сте сами – раната интервенција прави голема разлика!
7. Првичен шок и прифаќање
Слободно изразете ги емоциите – шокот и стравот се нормални реакции.
Разговарајте со семејството и блиските – објаснете што е аутизам, без срам или стигма.
Побарајте прва поддршка од семеен лекар или педијатар кој ќе ве упати понатаму.
8. Дијагноза:
Институции што вршат дијагноза во Македонија:
Завод за ментално здравје на деца и младинци – Скопје (познат како „Младост“)
Клиника за психијатрија – УКИМ, Скопје
Завод за рехабилитација на слух, говор и глас – Скопје
Дефектолошки, психолошки и логопедски центри (приватни), како што е ГАСПАР центарот со 4 објекти во Скопје.
Се вклучуваат следниве стручњаци:
Специјалист за аутизам
Детски психијатар
Клинички психолог
Логопед
Дефектолог
Невролог (по потреба).
9. Изработка на индивидуален образовен план
По дијагнозата, детето има право на Индивидуален образовен план (ИОП) преку училиштето или градинката.
Соработувајте со специјални едукатори и психолози во установите.
10. Терапии и интервенции (достапни кај нас)
Медикаментозен третман и биомедицински третман исклучиво по препорака на доктор по медицина;
Дефектолошки третман (психомоторна реедукација);
Логопедска терапија – достапна во јавни и приватни логопедски центри
Сензорна интеграција и физикална терапија – во приватни центри
Психо-социјална поддршка – преку Центрите за социјална работа или невладини организации;
Музикотерапија;
Индивидуално спортување;
Социјализација во градинки, игротеки и сл.
11. Едукација и инклузија
Детето има право на инклузија во редовни градинки и училишта.
Може да се побара образовен асистент преку Министерството за образование и наука.
Посебни училишта постојат во Скопје, Битола, Штип, Струмица, и други градови.
12. Права од социјална заштита и финансиска поддршка
Право на паричен надоместок по основ на туѓа нега и помош.
Право на инвалидска пензија (по навршени 26 години).
Право на бесплатен јавен превоз во одредени општини.
Се остваруваат преку Центрите за социјална работа – потребна е медицинска документација.
ЈЗУ Здравствен дом Скопје во 2020 година формираше Служба за функционална проценка на деца и млади во чиј состав функционираат 9 стручни тима за функционална проценка на деца и млади и еден стручен тим за координација.
13. Поддршка за семејството
Разговарајте со други родители – групи за поддршка се достапни на Facebook и Viber.
Посетете предавања, обуки, семинари и вебинари што ги организираат здруженија како што е Македонското научно здружение за аутизам.
Грижете се и за вашето ментално здравје – можно е да добиете психолошка поддршка преку клиники и амбуланти од јавното здравство или приватни ординации.
14. Долгорочно планирање
Размислувајте за иднината – како детето ќе биде функционално и независно.
Истражете можности за работна инклузија и дневни центри за возрасни.
Застапувајте го своето дете во образовниот и здравствениот систем.
15. Воспоставување на дневни центри за возрасни Во Македонија, воопшто нема специјализирани дневни центри за возрасни со аутизам. Потребни се:
Центри што нудат структурирана дневна активност;
Професионална едукација, вештини за живеење и социјализација;
Поддршка од дефектолози, психолози и социјални работници.
а. Работна инклузија и заштитени работни места
Преку индивидуален пристап и поддршка, некои лица со аутизам можат да бидат вработени
Потребно е да се формираат програми за обука, адаптирани на различните способности
Законот за вработување на лица со попреченост треба да се применува во практика.
б. Поддршка за независно или полунезависно живеење
За оние со повисоко ниво на функционалност: менторирано или придружено живеење
За оние со повисоки потреби: групни домови со 24-часовна грижа, наместо институционализација.
в. Правна и социјална заштита
Родителите/старателите треба да се информираат за можноста за старателство, законски застапници, социјална поддршка, итн.
Една општина може да преземе многу чекори за да го подобри квалитетот на услугите и животот на децата и лицата со аутизам. Еве неколку препораки:
Образование
Поддршка за инклузивни училишта: Општината треба да се заложи за обезбедување ресурси за инклузивни училишта кои ги прифаќаат и поддржуваат децата со аутизам. Обезбедување инклузивни училишта каде што децата со аутизам имаат пристап до квалитетно образование.
Обука на наставници: Обука на наставници за работа со ученици со аутизам, користејќи специјализирани техники и методологии. Финансирање програми за едукација и тренинг на наставници за работа со деца со аутизам, вклучувајќи употреба на специјализирани образовни методологии.
Специјализирани центри: Организирање или финансиска поддршка за специјализирани образовни центри.
Поддршка во училниците: Воведување асистенти во училниците за да им помогнат на децата со аутизам.
Дигитални алатки: Користење на технологија и образовни апликации што помагаат во учењето и развојот.
Здравствена заштита
Рана дијагностика: Финансирање или поддршка на центри за рана детекција и дијагностика на аутизам, кои можат да се најдат во рамките на локалните здравствени установи.
Терапевтски услуги: Обезбедување на пристап до терапевти како специјални едукатори и рехабилитатори говорни терапевти, окупациони терапевти, психолози и сензорна интеграција.
Психолошка поддршка за семејствата: Организирање на работилници за родителите за подобро разбирање на аутизмот и справување со предизвиците, поддршка за семејствата и децата преку психолози и советници.
Социјална грижа
Дневни центри: Создавање центри каде што лицата со аутизам можат да добиваат грижа, поддршка и социјализација во безбедна средина.
Финансиска помош: Програми за финансиска поддршка на семејствата на лицата со аутизам, т.е. доделување средства за семејства кои имаат лица со аутизам.
Советодавни услуги: Понуда на психолошка и правна помош за семејствата, програми за едукација на родителите и семејствата.
4. Рехабилитација
Физичка активност: Организирање спортски и физички активности адаптирани за потребите на лицата со аутизам.
Тренинг програми: Оспособување за самостојност и вештини за секојдневен живот.
Рехабилитациони центри: Воспоставување центри за континуирана рехабилитација.
Работни вештини: Поддршка за лицата со аутизам во развој на работни вештини што ќе им помогнат за независност.
Живеење, инклузивност и инфраструктура
Инклузивни програми: Воведување активности што поттикнуваат социјализација и учество во локалната заедница.
Пристапност: Обезбедување пристапни јавни простори, транспорт и инфраструктура.
Заштитени живеалишта: Развивање заштитени живеалишта за лица со аутизам кои имаат потреба од поддржано живеење.
Културни активности: Организација на културни, спортски и рекреативни програми што поттикнуваат вклученост.
Стратегија и планирање:
Локални стратегии: Разработка на локални стратегии за поддршка на лицата со аутизам.
Меѓуинституционална соработка: Здружување на образовни, здравствени и социјални институции за интегриран пристап.
Промоција и свест: Организирање настани за подигање на свеста за аутизмот и прифаќање во заедницата.
Со посветено планирање и имплементација, општината може значително да го подобри квалитетот на животот на лицата со аутизам и нивните семејства.
Законодавство и политики
Стратешки планови: Разработка на стратегии за поддршка на лицата со аутизам, кои вклучуваат конкретни активности и финансиски планови.
Соработка: Вмрежување со други институции и невладини организации за подобрување на услугите.
Промоција и свест
Кампањи за свест: Организација на јавни кампањи за подигање на свеста за аутизмот.
Едукација: Работилници и обуки за граѓаните за подобро разбирање и прифаќање на различностите.
Мониторинг и евалуација
Проценка на услугите: Редовна евалуација на квалитетот на услугите и потребите на лицата со аутизам.
Фидбек: Ангажирање на семејствата и лицата со аутизам во процесот на подобрување на услугите.
Предизвици со кои може да се соочат општините
Ограничено финансирање: Многу општини може да се борат да одвојат доволно ресурси за програми поврзани со аутизам.
Недостаток на свест: На членовите на заедницата и службениците можеби ќе им треба повеќе образование за правилно да се справат со потребите поврзани со аутизмот.
Прашања за координација: Обезбедувањето непречена соработка меѓу различни сектори и услуги може да биде сложено.
Со усвојување на проактивен и инклузивен пристап, општините можат значително да го подобрат квалитетот на животот на лицата со аутизам и да поттикнат поприфатлива и поподдржлива заедница.
Почитувани колешки и колеги, драги родители на децата со АСН,
Светскиот ден за подигање на свеста за аутизмот е ден посветен на подигање на свеста, поттикнување, разбирање, прифаќање и чествување на животите и придонесите на лицата со АСН. Денес, ние ја осветлуваме убавината на различноста, важноста на прифаќањето и моќта на вклучувањето во општеството.
Аутистичниот спектар на нарушување е невроразвојна состојба која влијае на тоа како поединците го перцепираат светот и како комуницираат со другите. Се проценува дека 1 од 32 луѓе во САД се во спектарот ‒ бројка што нагласува како аутизмот е суштински дел од нашата глобална заедница. Аутизмот не е нешто што треба да се „поправа“ или „излечи“; туку, тоа е поинаков начин на доживување на светот ‒ доказ за богатството на човековата различност.
Патување до свесност и прифаќање
Светскиот ден за подигање на свеста за аутизмот не е само подигање на свеста, туку се работи за за нивно прифаќање и силно општествено дејствување. Предолго, стереотипите и недоразбирањата ги обликуваа наративите околу аутизмот, создавајќи бариери за поединците од спектарот. Денес, и секој ден, мора да се посветиме на рушење на овие бариери. Станува збор за препознавање на уникатните способности, таленти и перспективи што луѓето со аутизам ги носат со себе.
Ние сме инспирирани од поединци со АСН кои се истакнуваат во нивните определби – без разлика дали се во академската заедница, уметностите, технологијата или како првенци во застапувањето и претприемништвото. Овие лица нè потсетуваат дека аутизмот не е ограничување, туку тоа е спектар на неограничен потенцијал. Нивните успеси се доказ за тоа што може да се постигне кога има разбирање, можности и поддршка.
Ние не можеме да ги игнорираме предизвиците кои сè уште постојат. Многу семејства се соочуваат со пречки при навигација во образовните системи, пристап до здравствена заштита и пронаоѓање инклузивни работни места. Аутизмот не е состојба која одговара на сите. Потребите на поединците многу варираат, а нашите системи мора да го одразуваат тоа со што ќе бидат прилагодливи, инклузивни и сочувствителни.
Улогата на заедницата
Градењето на навистина инклузивно општество бара сите нас – доктори по медицина, специјални едукатори и рехабилитатори, психолози, социјални работници, креатори на политики, работодавци, здравствени работници и другите членови на заедницата, да работиме заедно. Родителите и старателите неуморно се залагаат за своите најблиски. Наставниците и терапевтите со својата посветеност им помагаат на учениците со аутизам да го откријат својот потенцијал. Работодавците кои го ценат невродиверзитетот даваат пример на другите, создавајќи средини каде секој може да напредува.
Но, вклученоста не застанува на училиштата или на работните места. Започнува во нашите домови, населби и пошироки општествени кругови. Треба да обезбедиме дека секој поединец, без оглед на неговите способности, треба да има чувство на припадност и почит од страна на заедницата. Вклучувањето значи препознавање на вредноста на различните перспективи и нивно прифаќање како силни страни.
Важноста на дејствувањето
Секој од нас има своја улога. Додека размислуваме за овогодинешната тема – Унапредување на невродиверзитетот и целите за одржлив развој на ОН – нека нè инспирира да преземеме акциони чекори:
Во образованието: да ги поддржиме едукаторите во разбирањето на аутизмот и опремувањето на училниците со алатки за задоволување на различни потреби.
На работното место: да се залагаме за невроразновидни практики за вработување, разбивање на заблуди за аутизмот и поттикнување иновации.
Во услугите за истражување и поддршка: да се заложиме за поголеми инвестиции во истражување за подобро да го разбереме аутизмот и да развиеме интервенции засновани на докази кои го подобруваат квалитетот на животот.
Во нашиот секојдневен живот: да им пристапиме на поединците со АСН со отворени умови и срца, подготвени да слушаат, да научат и да ги прифатат нивните уникатни искуства.
Исто така, од витално значење е да се подигне гласот на лицата со АСН во секој разговор. Нивните искуства и приказни не се само вредни, туку тие се од суштинско значење за обликување на политики, практики и ставови.
Порака за надеж
На лицата со аутизам да им порачаме: Видени сте. Вие сте ценети. Вие внесувате неверојатна длабочина и перспектива на нашиот свет. Вашите придонеси се важни, а ние сме посветени на создавање општество каде што ќе бидете почитувани и поддржани за да ги остварите вашите соништа.
За семејствата и старателите, вие сте хероите на ова патување. Вашата љубов, трпение и истрајност нè инспирираат сите нас. Знајте дека вашите напори прават длабока разлика во животите на вашите најблиски и во нашите заедници.
За застапниците и сојузниците, вашите гласови го засилуваат повикот за вклучување и еднаквост. Да ја продолжиме оваа работа заедно, знаејќи дека промената е можна и дека сме посилни кога стоиме обединети.
Додека го осветлуваме светот во сино денес, да се потсетиме дека свесноста е само почеток. Вистинскиот напредок лежи во разбирањето, прифаќањето и преземањето значајни активности за да се отстранат бариерите и да се создадат нови можности. Дозволете ни да се обврземе да го направиме секој ден можност да изградиме општество кое ги слави разликите, ја негува различноста и им дава моќ на сите да напредуваат. Ви благодариме што ни се придруживте на ова патување. Заедно, да изградиме посветла, поинклузивна иднина за сите.
Од 20 до 24 јануари 2025 година, проектот Еразмус+ „Поддршка на децата со аутизам преку физичко образование“ (2024-1-LT01-KA220-SCH-000246848) ги обедини едукаторите и специјалистите за аутизам и физичко образование од Литванија, Летонија Турција и Македонија во Анталија, Турција, на возбудлив и влијателен настан организиран од STACTULTID. На настанот имаше 21 гостин, а МНЗА го претставуваа м-р Фики Гаспар, Теа Петрушева и проф. д-р Владимир Трајковски.
Учесниците ги тестираа и средуваа иновативните планови за часови и сценаријата за учење наменети за деца со нарушување на спектарот на аутизам. Овие наставни стратегии, развиени како дел од интелектуалниот резултат на проектот „Сеопфатна наставна програма за настава по физичко образование на ученици со аутизам“, се прилагодени да поттикнуваат вклучување, тимска работа и раст преку физичко образование.
Што се случуваше во Анталија?
Ангажирање спортски активности и тестирање на часови во реални услови.
Сесии за повратни информации за да се усовршат инклузивните наставни стратегии.
Соработка меѓу проектните партнери за да се обезбедат најдобри резултати за учениците со аутизам.
Ова беше тренинг настан и заеднички напор да се изгради посветла, поинклузивна иднина. Заедно, го отклучуваме потенцијалот и ги менуваме животите.
Во рамките на овој проект МНЗА на 3 март ќе одржи семинар под наслов: „Аутизам, физичко образование и спорт“, на кој што ќе можат да учествуваат 20-30 наставници и професори по физичко образование и спорт.
